Celf a dylunio
- Disgrifio a thynnu cymariaethau rhwng eu gwaith eu hunain a gwaith pobl eraill
- Archwilio ac arbrofi â’r dulliau a ddefnyddiwyd gan artistiaid eraill o wahanol gyfnodau, lleoedd a diwylliannau
- Gwerthuso dulliau a chanlyniadau eu gwaith eu hunain a gwaith eu cyd-ddisgyblion
- Dylai’r disgyblion gael eu hysgogi a’u hysbrydoli gan: artistiaid eraill; dulliau a phrosesau; cyfryngau; arddulliau; syniadau
- Archwilio, arbrofi a chymhwyso elfennau iaith weledol, gyffyrddol a synhwyraidd celf, crefft a dylunio, sy’n cynnwys: llinell, tôn, lliw, patrwm, gwead, siâp a ffurf
Y Celfyddydau Mynegiannol
Mae archwilio’r celfyddydau mynegiannol yn hanfodol er mwyn dyfnhau sgiliau a gwybodaeth gelfyddydol, ac mae’n galluogi dysgwyr i ddod yn unigolion chwilfrydig a chreadigol.
Cam cynnydd 3:
- Rwy’n gallu archwilio’r effeithiau mae ystod o dechnegau, deunyddiau, prosesau, adnoddau, offer a thechnolegau creadigol yn eu cael ar fy ngwaith creadigol fy hun ac eraill.
- Rwy’n gallu archwilio sut y gall gwaith creadigol gynrychioli, cofnodi, rhannu a dathlu hunaniaethau personol, cymdeithasol a diwylliannol.
- Rwy’n gallu archwilio a disgrifio sut mae artistiaid a gwaith creadigol yn cyfleu gwahanol naws a syniadau, a’r effaith maen nhw’n ei chael ar gynulleidfa.
Mae ymateb a myfyrio, fel artist ac fel cynulleidfa, yn rhan hanfodol o ddysgu yn y celfyddydau mynegiannol.
Cam cynnydd 3:
- Rwy’n gallu rhoi ac ystyried adborth adeiladol am fy ngwaith creadigol fy hun a gwaith creadigol pobl eraill, gan fyfyrio arno a’i wella yn ôl y gofyn.
- Rwy’n gallu cymhwyso gwybodaeth a dealltwriaeth o gyd-destun, a gwneud cysylltiadau rhwng fy ngwaith creadigol fy hun a gwaith creadigol pobl eraill, ac o leoedd a chyfnodau gwahanol.
- Rwy’n gallu myfyrio ar y ffordd y mae artistiaid wedi llwyddo i greu effeithiau neu gyfleu hwyliau, emosiynau a syniadau yn eu gwaith.
Dyma un o’r gwersi yn Grym y Gweld sy’n edrych ar dirluniau. Mae’n ffocysu ar Pwerdy Ceunant a baentiwyd yn 2019 gan Mary Lloyd Jones.
Mae’r adnoddau canlynol hefyd yn rhan o’r thema ‘tirluniau’ (Saesneg yn unig):
Crëwyd yr adnodd hwn mewn cydweithrediad ag Amgueddfa Cymru.
This resource is also available in English. | Mae’r adnodd hwn ar gael yn Saesneg hefyd.
I ddysgu’r wers hon, lawrlwythwch y nodiadau i athrawon ar ddyfais wahanol neu argraffwch nhw. Agorwch y dudalen hon ar eich sgrin neu fwrdd gwyn. Yna defnyddiwch y cwestiynau annog yn y nodiadau i athrawon i dywys eich disgyblion drwy’r wers.
Mae 'tirlun' yn derm eang sydd hefyd yn cynnwys morluniau a lluniau o ddinasoedd a threfi. Yn hanesyddol, roedd tirluniau yn cael eu cysylltu â golygfeydd o’r byd naturiol. Weithiau does dim ffigyrau mewn tirlun neu mae’r gweithgarwch dynol yn llai pwysig na’r olygfa sy’n ei amgylchynu. Mae’r categori wedi tyfu’n fwy eang dros amser, ac erbyn hyn mae tirluniau’n gallu cwmpasu darluniadau sy’n fanwl gywir yn ogystal â dehongliadau haniaethol o’r tir a’r môr.
Pwerdy Ceunant (2019)
Mary Lloyd Jones (g.1934)
Cyfrwng: olew ar gynfas
Dimensiynau: uchder 155 x lled 185 cm
Mae’r artist tirluniau Mary Lloyd Jones yn creu gwaith sy’n ymwneud ag ardal ei magwraeth yng nghanolbarth Cymru. Mae ei phaentiadau’n archwilio’r berthynas sy’n bodoli rhyngom ni a’n hamgylchfyd naturiol ac yn ystyried sut mae’r tir yn siapio hunaniaeth drwy ddaearyddiaeth, hanes, diwylliant ac iaith.
Mae sir enedigol Lloyd Jones, Ceredigion, yn amlwg iawn yn ei gwaith, yn enwedig y creithiau y mae canrifoedd o fwyngloddio am blwm wedi gadael ar y tir. Mae ganddi ddiddordeb hefyd yn y marciau hynafol y mae bodau dynol wedi’u gwneud ar y tir, ac yn ei lluniau, mae hi’n cyfuno systemau cynnar yr wyddor gyda ffurfiau naturiol a’i defnydd nodedig o liw.
Mae’r iaith Gymraeg yn ganolog i weledigaeth Lloyd Jones: yn Pwerdy Ceunant, mae enwau lleoedd wedi’u paentio ochr yn ochr ag arwyddion caligraffig a symbolau er mwyn cynrychioli’r tir mewn ffordd haniaethol. Mae ganddi ddiddordeb mawr yng ngwaith y bardd Iolo Morganwg (1747–1826) a ddatblygodd system o lythrennau a symbolau a elwir yn Goelbren y Beirdd. Yn ôl Iolo Morganwg, gwyddor hynafol y beirdd oedd hwn.
Mae’r teitl, Pwerdy Ceunant, o bosib yn cyfeirio at yr orsaf pŵer hydro yng Ngheunant yn y canolbarth.
Mae Lloyd Jones wedi sôn nad oedd modelau rôl ganddi – fel artist benywaidd – wrth dyfu i fyny yng nghefn gwlad Cymru. Ond un dylanwad pwysig arni oedd cwiltio, gweithgaredd a wnaed yn draddodiadol gan fenywod. Fel mewn cwilt, mae siapiau lliw cryf wedi bod yn elfen cyson o’i thirluniau drwy gydol ei gyrfa.
Agorwch fersiwn sgrin gyfan o’r llun y gallwch ei chwyddo mewn ffenestr newydd.
Gofynnwch i’ch disgyblion ddisgrifio’r gwaith celf. Anogwch nhw i ddweud yn syml iawn beth maen nhw’n gallu ei weld.
Gallwch ddechrau drwy ddangos y llun cyfan ac yna chwyddo’r paentiad i archwilio’r manylion sydd ynddo. Neu gallwch ddefnyddio’r nodwedd chwyddo i ddangos un manylyn cyn tynnu’r ffocws allan i weld mwy o’r llun.
Anogwch eich disgyblion i edrych yn ofalus – dyma yw ‘grym y gweld’! Mae’n well peidio rhoi gormod o wybodaeth gefndirol eto, er mwyn i’r disgyblion allu datblygu eu syniadau a’u barn eu hunain.
Mae disgrifiad sain o’r paentiad ar gael, yn ogystal â thrawsgrifiad llawn ohono y gallwch hefyd ei ddefnyddio i ddisgrifio’r paentiad.
Edrychwch ar y paentiad eto a gofynnwch gwestiynau mwy penodol (er mwyn ‘annog’):
Yn y fideo hwn, mae’r artist Angharad Pearce Jones yn defnyddio ‘Grym ei Gweld’ i archwilio Pwerdy Ceunant y tu ôl i’r llenni yn Amgueddfa Cymru.
Gofynnwch y cwestiynau canlynol i’ch disgyblion cyn iddyn nhw wylio’r fideo er mwyn eu helpu nhw i edrych a gwrando’n ofalus:
Gallwn nawr archwilio ‘elfennau’r’ paentiad.
Ar gyfer y gwaith celf hwn, byddwch chi'n canolbwyntio ar yr elfennau canlynol o'r Pecyn Grym y Gweld (Saesneg yn unig):
Gofynnwch i’ch disgyblion roi tystiolaeth i gefnogi eu sylwadau:
Wrth ofyn y cwestiynau hyn, gallwch gyflwyno gwybodaeth o’r ‘Cefndir cyd-destunol i athrawon’. Mae ymatebion defnyddiol hefyd i’w cael yn y nodiadau i athrawon.
Gallwch ddarganfod mwy am ddull anghenion dysgu ychwanegol (ADY) Grym y Gweld ar hafan Grym y Gweld.
Nawr mae’n bryd edrych ar gwaith celf mewn ffyrdd gwahanol. Mae’r rhestr hon o weithgareddau synhwyraidd yn annog disgyblion i gymhwyso eu dysgu, ac mae’n addas ar gyfer nifer o anghenion dysgu.
Creu
Rydym yn awgrymu gweithgareddau creadigol i bob dysgwr, gan gynnwys opsiwn cyffyrddol i gefnogi disgyblion sydd ag amhariad ar y golwg: mae’r gweithgareddau hyn yn archwilio nodweddion cyffyrddol defnyddiau, yn ogystal â marciau ystumiol, er mwyn archwilio’r gwaith celf ymhellach.
Profiad
Cyfathrebu
Gofynnwch i’ch disgyblion wneud y canlynol:
Llongyfarchiadau!
Rydych chi wedi cwblhau’r adnodd gwers hwn ar Rym y Gweld.
Mae mwy o adnoddau yn y thema hon i chi roi cynnig arnyn nhw – edrychwch ar yr adran ‘gwersi nesaf’ isod.
